پیرمحمد پیرمامه

در سی‏کیلومتری جنوب غربی شهر ارکواز ملکشاهی روستایی به نام گنبد وجود دارد که مرکز دهستان چمزی است این روستا در بین دو رودخانه قرار گرفته است. رودخانه گاوی که از کبیر کوه سرچشمه می‏گیرد و رودخانه تنگرضا که از منطقه پاریاب نشأت می‏گیرد.

این روستا افتخار در برداشتن مقبره‏ای دارد که به پیرمحمد یا پیرمامه مشهور است.

بنابه قول معتمدین، غلامرضاخان امیر جنگ والی لرستان و پشتکوه در سال 1304 ه.ش ساختمان قدیمی آن‏را برای اولین‏بار احداث کرده است. مصالح آن بنا، از سنگ و گچ بوده است، از شواهد و قراین به‏دست می‏آید که معماری آن بنا، دارای گنبد دوپوش و دو مناره بوده است و نمای بیرونی گنبد و مناره‏هایش باکاشی‏های اصفهانی تزیین شده بود. این بنا در سال 1362 (ه.ش) به‏صورت کلی تخریب و ازبین رفته است. «بنای فعلی بقعه در سال 1364 ه.ش احداث شده است.

این بنا همانند دیگر بناهای نوساز استان، از یک چهارطاقی تشکیل شده است، که گنبدی دوپوش بر روی آن قرار گرفته و شبستانی با هشت گنبد کوچک‏تر، اطراف آن‏را احاطه کرده است. بنای فعلی دارای سه در ورودی در اضلاع شرقی و غربی و شمالی است. در ورودی اصلی در داخل ایوانی در ضلع شمالی بنا قرار دارد، در دو طرف ایوان دو مناره بلند وجود دارد. کتیبه‏ای از آیات قرآن کریم تا دور قسمت فوقانی بدنه بنا را دربرگرفته است. ایوان و گردنه استوانه‏ای گنبد کاشی کاری شده و کاشی‏کاری سایر قسمت‏های بنا، ازجمله گنبد و مناره‏ها در دست اقدام است. قبر درست در زیر گنبد دوپوش و در وسط چارطاقی قرارگرفته و بر روی آن، ضریح جدیدی نصب گردیده است.(15)

بنابر اظهار معتمدین منطقه، سیدمحمد عابد در فاصله ساله‏های 232 تا 247 که سادات علوی مورد بی‏مهری و غضب متوکل قرار گرفته بودند، به این منطقه مهاجرت نموده و مدتی در اینجا تحت‏حمایت دو برادر به نام‏های مطهر و قلندر، که در محل ساکن بودند زندگی کرده و سپس از دنیا رفته است. در شجره‏نامه موجود در زیارتگاه چنین آمده است:

مقام مدفون آن‏جناب والاگهر در میان دو رودخانه در یکی از قراء ماسبذان و موضع- موضعی- از مواضع جبال‏الحلوان واقع است. جانب قبله کوه یشم وجانب قطب کوه سرخ که موسوم است به بلیجان و دره دره مورد و طرف شمال کوه زمزمیه و مله گیج طرف مله قیانه و جبل زنب الحمار پایین بیاید به داراکله الی کان کبود در پایین طرف قبله رمله که موسزم است به صحرای محسن آب و طرف بالا که الحال مشهور است به کوره کوه و سابقاً طائفه ساده میری و بنی کتانه و الحال طایفه‏ای ملکشاهی وگرزالدین و بعضی طوایف دیگر از قبیل محلی که زبان و غیره که ملحق است به آنها مرید جناب امام‏زاده و والامقام سید محمد علیه‏السلام و ذریه‏ای او که در آستانه مبارکه مقیم و متوطن هستند. هرگاه احدی تصرف در ملک یا املاک یا در آبی و دیمی و فرقات از املاک امامزاده و الامقام سید محمد علیه‏السلام نموده باشد غضب کرده باید سادات صحیح‏النسب المقیمین در آستانه او رد نماید، که املاک مرقومه وقف ذکور است. والا در یوم جزاء موءاخذه و مخطی خواهد بود. و مانند سخت و خون خنزیر بر ایشان حرام و بازخواست آن در روز قیامت در مجمع خاص و عام و محضر سیدالأنام علیه و علی اولاده الصلوه والسلام خواهد بود.

به‏گفته هیأت امنای بقعه پیرمحمد سیدمحمد عابد فرزند امام موسی کاظم(ع) است. مردم ملکشاهی اعتقاد زیادی به این زیارتگاه دارند، تا جایی که به او لقب پیر حاضر داده‏اند، یعنی کسی که برای اجابت درخواست حاجتمندان همیشه حاضر است. و زایرین از تمام نقاط استان به زیارت آن مکان مقدس می‏روند

هوره: نوعی آواز بلند است که می‌توان آنرا تراژدی نامید که نمودار خواندن و بازگو کردن واقعهٔ جدی از وقایع تاریخی است و انسان را سخت متاثر می‌کند. کردها در گذشته در هنگام جنگ با بیگانگان این نوع آواز را می‌خواندند و به هیجان می‌آمدند.

چمری: از منسجم‌ترین و ماندگارترین رسوم عزاداری مردم ملکشاهی مراسم چمر است که معمولا برای افراد سرشناس و بزرگان انجام می‌گیرد و غالبا در این مراسم از عموم ایلات و طوایف استان دعوت می‌شود و گروه‌هایی از شعرا در مدح بزرگان و خصایص نیک متوفی اشعاری بر زبان می‌رانند و برخی دیگر هم این اشعار را همخوانی می‌کنند. زنان در یک گروه و شانه به شانه دز حالی‌که پارچه سیاه بلندی به طول ده‌ها متر در مقابل گرفته‌اند و مردان هم در حالی‌که علم‌هایی که بر روی آنها اسامی امامان و معصومین نگاشته شده و پس از مدتی آنرا به شخص دیگری می‌رسانند دایرهٔ میدان چمر را تشکیل می‌دهند. در قسمتی از محل این مراسم تفنگ، دوربین، وسایل شکار و... شخص متوفی بر روی مادیان زیبایی که با پارچه‌های رنگارنگ تزئین شده قرار می‌دهند.

رقص : رقص کردی (ئه‌لپه‌رگه) که در میان مردم این منطقه رایج است از روزگاران قدیم وجود داشته‌است. رقص در این خطه دارای اقسام متفاوتی است که برخی از آنها منسوخ شده‌اند. برخی از رقص‌های مرسوم عبارتند از: چه پی، فه تای، قلای، پشت پا، دوجار الپر، ژنانه و... که از این میان «فه تای» درای حرکاتی سریع و زیباتر است و جوانان به آن علاقه‌مند هستند.(شعرو شاعری) 

در میان آنها شعر و شاعر از اهمیت ویژه ای  برخوردار بوده و اغلب اشعارشان را به زبان خود می‌سرایند. نمونه اشعاری که در گذشته راجع به قیام شاه‌محمد یاری در عصر رضاشاه سروده شده در زیر می‌آید:

شامحمد چو شیر ده فیر فه ت بو		هزار نیروی ئاماده خط بو
کی چو شامگه ده تاریخ نام برد؟		ده سپای میرپنج له شکر که شی کرد؟
شامگهٔ نقی ده و ده سه شیره یل		حه یف تا سر نه ما ده ور ده لیره یل
ده ور ده لیره یل حه یف نه ما تا سر		شامگه نقی ده ته خت مه مبه ر
شاهی شامگه چو نادر ئه فشار		سه فته ده تاریخ سه د ده ور روژگار